Να αναδείξουν τις περιβαλλοντικές ομορφιές της αλλά και να αξιολογήσουν την επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον της
Από το Στέλιο
Σε... μπανιέρα έχουν μετατρέψει οι ανθρώπινες παρεμβάσεις (περίφραξη και παράνομες απορρίψεις αποβλήτων) τη λίμνη Παμβώτιδα, καθώς τα αναχώματα διέκοψαν την επικοινωνία της ιστορικής λίμνης των Ιωαννίνων με τα ασβεστολιθικά πετρώματα. Πριν κατασκευαστούν τα αναχώματα,
τα νερά της λίμνης ταξίδευαν μέσα από τις μεγάλες σπηλιές που σχηματίζουν τα καρστικά πετρώματα του όρους Μιτσικέλι και αυτός ήταν και ο φυσικός μηχανισμός καθαρισμού
της υδρολογικής λεκάνης της.
Η λίμνη Παμβώτιδα είναι ηλικίας 5 εκατ. ετών και μετά την Οχρίδα είναι η δεύτερη παλαιότερη λίμνη της Ευρώπης. Σήμερα είναι μια κλειστή δεξαμενή και ο αποδέκτης του ρυπαντικού φορτίου του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων. Παράνομες απορρίψεις αποβλήτων από βυτιοφόρα, κτηνοτροφικές και βιομηχανικές μονάδες, (που διοχετεύουν τα λύματά τους σε χειμάρρους και μέσω αυτών, με τις πολλές βροχές, στη λίμνη) υποβαθμίζουν το οικοσύστημα, το οποίο επιβαρύνεται και από τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, αλλά και από το γεγονός ότι τμήματα
της πόλης δεν έχουν συνδεθεί με το αποχετευτικό δίκτυο.
Το αποτέλεσμα είναι ότι, εξαιτίας της ρύπανσης και της περίφραξής της, για να μην υπάρχουν απώλειες υδάτων, η λίμνη πάσχει από ευτροφισμό (υπερανάπτυξη της χλωρίδας ενός υδάτινου οικοσυστήματος, εξαιτίας της απόρριψης σε αυτό απορριμμάτων σε μεγάλες ποσότητες,
με συνέπεια τη μεγαλύτερη κατανάλωση οξυγόνου που καθιστά αδύνατη την ανάπτυξη υδρόβιων ζώων), φαινόμενο που οξύνεται από τα λύματα. Ο ευτροφισμός θα αντιμετωπιζόταν, εάν δεν είχαν γίνει τόσες καταστροφικές παρεμβάσεις και ήταν δυνατή η εκτόνωση της λίμνης,
οπότε οι μικροοργανισμοί που «τρώνε» το οξυγόνο θα εκτονώνονταν στα τριγύρω υγρολίβαδα. Αλλά ο όγκος νερού που διοχετευόταν στα υγρολίβαδα έχει περιοριστεί δραστικά, λόγω
της άρδευσης των καλλιεργειών.
Τα τελευταία 50 χρόνια έχει παρατηρηθεί μείωση του όγκου των νερών της, που οφείλεται, κυρίως, στην περιμετρική οικοπεδοποίησή της. Χτίζονται σπίτια σχεδόν μέσα στη λίμνη.
Σήμερα η Παμβώτιδα είναι μια ρηχή λίμνη με έκταση 22 τ. χλμ., μέσο βάθος 4 μ. και μέγιστο 9 μ.
Τα πράσινα νερά της αναδύουν δυσοσμία. Παλαιότερα επικοινωνούσε με τη γειτονική λίμνη Λαψίστα με ένα αβαθές έλος, διανθισμένο με μικρές νησίδες και ήταν ένα οικοσύστημα μεγάλης οικολογικής αξίας για ψάρια (δρόμοι μετακίνησης χελιού), αμφίβια, υδρόβια ερπετά, πουλιά
και θηλαστικά.
Η αποξήρανση της Λαψίστας τη δεκαετία του 1960 αποτέλεσε την πρώτη καταστροφική παρέμβαση, η οποία ολοκληρώθηκε το 1970-71, όταν κατασκευάσθηκε ανάχωμα πέριξ
της Παμβώτιδας, μεταβάλλοντάς τη σε κλειστή δεξαμενή για τις ανάγκες της άρδευσης.
Λόγω του αναχώματος, η λίμνη απώλεσε τις ρηχές εκτάσεις της και τα παροδικά πλημμυριζόμενα υγρά λιβάδια της, δηλαδή τους σημαντικότερους βιότοπούς της, ενώ αποκόπηκε και η επικοινωνία με τις καρστικές πηγές και τις καταβόθρες της λίμνης. Εξαιτίας των αναχωμάτων, η Παμβώτιδα σήμερα έχει απωλέσει και τους φυσικούς μηχανισμούς αυτοκαθαρισμού της. Παλιότερα υπήρχαν όχθες στις οποίες με τον κυματισμό έβγαινε στην άκρη ένα μέρος της ρύπανσης, αλλά περιορίστηκαν σημαντικά με τη δημιουργία δύο μεγάλων αναχωμάτων, από την ακτή Μιαούλη
μέχρι την Κατσικά και από την Αμφιθέα μέχρι τους Λογγάδες. Ενώ ένα ακόμη ανάχωμα απέκοψε την επικοινωνία των υδάτων της λίμνης με το Ορος Μιτσικέλι.
Η Παμβώτιδα αυτοκαθαριζόταν χάρη στη λίμνη της Λαψίστας. Σε αυτή διοχετευόταν ένα μεγάλο μέρος των υδάτων της, με αποτέλεσμα η λίμνη να "εκτονώνεται", καθώς απαλλασσόταν,
για παράδειγμα, από τον ευτροφισμό.
( Εφημερίδα Έθνος, 12/3/2011 )
τα νερά της λίμνης ταξίδευαν μέσα από τις μεγάλες σπηλιές που σχηματίζουν τα καρστικά πετρώματα του όρους Μιτσικέλι και αυτός ήταν και ο φυσικός μηχανισμός καθαρισμού
της υδρολογικής λεκάνης της.
Η λίμνη Παμβώτιδα είναι ηλικίας 5 εκατ. ετών και μετά την Οχρίδα είναι η δεύτερη παλαιότερη λίμνη της Ευρώπης. Σήμερα είναι μια κλειστή δεξαμενή και ο αποδέκτης του ρυπαντικού φορτίου του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων. Παράνομες απορρίψεις αποβλήτων από βυτιοφόρα, κτηνοτροφικές και βιομηχανικές μονάδες, (που διοχετεύουν τα λύματά τους σε χειμάρρους και μέσω αυτών, με τις πολλές βροχές, στη λίμνη) υποβαθμίζουν το οικοσύστημα, το οποίο επιβαρύνεται και από τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, αλλά και από το γεγονός ότι τμήματα
της πόλης δεν έχουν συνδεθεί με το αποχετευτικό δίκτυο.
Το αποτέλεσμα είναι ότι, εξαιτίας της ρύπανσης και της περίφραξής της, για να μην υπάρχουν απώλειες υδάτων, η λίμνη πάσχει από ευτροφισμό (υπερανάπτυξη της χλωρίδας ενός υδάτινου οικοσυστήματος, εξαιτίας της απόρριψης σε αυτό απορριμμάτων σε μεγάλες ποσότητες,
με συνέπεια τη μεγαλύτερη κατανάλωση οξυγόνου που καθιστά αδύνατη την ανάπτυξη υδρόβιων ζώων), φαινόμενο που οξύνεται από τα λύματα. Ο ευτροφισμός θα αντιμετωπιζόταν, εάν δεν είχαν γίνει τόσες καταστροφικές παρεμβάσεις και ήταν δυνατή η εκτόνωση της λίμνης,
οπότε οι μικροοργανισμοί που «τρώνε» το οξυγόνο θα εκτονώνονταν στα τριγύρω υγρολίβαδα. Αλλά ο όγκος νερού που διοχετευόταν στα υγρολίβαδα έχει περιοριστεί δραστικά, λόγω
της άρδευσης των καλλιεργειών.
Τα τελευταία 50 χρόνια έχει παρατηρηθεί μείωση του όγκου των νερών της, που οφείλεται, κυρίως, στην περιμετρική οικοπεδοποίησή της. Χτίζονται σπίτια σχεδόν μέσα στη λίμνη.
Σήμερα η Παμβώτιδα είναι μια ρηχή λίμνη με έκταση 22 τ. χλμ., μέσο βάθος 4 μ. και μέγιστο 9 μ.
Τα πράσινα νερά της αναδύουν δυσοσμία. Παλαιότερα επικοινωνούσε με τη γειτονική λίμνη Λαψίστα με ένα αβαθές έλος, διανθισμένο με μικρές νησίδες και ήταν ένα οικοσύστημα μεγάλης οικολογικής αξίας για ψάρια (δρόμοι μετακίνησης χελιού), αμφίβια, υδρόβια ερπετά, πουλιά
και θηλαστικά.
Η αποξήρανση της Λαψίστας τη δεκαετία του 1960 αποτέλεσε την πρώτη καταστροφική παρέμβαση, η οποία ολοκληρώθηκε το 1970-71, όταν κατασκευάσθηκε ανάχωμα πέριξ
της Παμβώτιδας, μεταβάλλοντάς τη σε κλειστή δεξαμενή για τις ανάγκες της άρδευσης.
Λόγω του αναχώματος, η λίμνη απώλεσε τις ρηχές εκτάσεις της και τα παροδικά πλημμυριζόμενα υγρά λιβάδια της, δηλαδή τους σημαντικότερους βιότοπούς της, ενώ αποκόπηκε και η επικοινωνία με τις καρστικές πηγές και τις καταβόθρες της λίμνης. Εξαιτίας των αναχωμάτων, η Παμβώτιδα σήμερα έχει απωλέσει και τους φυσικούς μηχανισμούς αυτοκαθαρισμού της. Παλιότερα υπήρχαν όχθες στις οποίες με τον κυματισμό έβγαινε στην άκρη ένα μέρος της ρύπανσης, αλλά περιορίστηκαν σημαντικά με τη δημιουργία δύο μεγάλων αναχωμάτων, από την ακτή Μιαούλη
μέχρι την Κατσικά και από την Αμφιθέα μέχρι τους Λογγάδες. Ενώ ένα ακόμη ανάχωμα απέκοψε την επικοινωνία των υδάτων της λίμνης με το Ορος Μιτσικέλι.
Η Παμβώτιδα αυτοκαθαριζόταν χάρη στη λίμνη της Λαψίστας. Σε αυτή διοχετευόταν ένα μεγάλο μέρος των υδάτων της, με αποτέλεσμα η λίμνη να "εκτονώνεται", καθώς απαλλασσόταν,
για παράδειγμα, από τον ευτροφισμό.
( Εφημερίδα Έθνος, 12/3/2011 )
Φωτογράφος: Μάκης Αναστασίου
Yδάτινη χωματερή η Παμβώτιδα με αστικά και κτηνοτροφικά λύματα
Στη λίμνη καταλήγουν περισσότεροι από 40 τόνοι φωσφόρου – Διαρκής η υποβάθμισηΜια λίμνη υπό πολιορκία. Μολονότι όλοι συνηγορούν στην τεράστια οικολογική σημασία της Παμβώτιδας, της δεύτερης αρχαιότερης λίμνης της Ευρώπης, μετά την Αχρίδα, ηλικίας 5 εκατ. ετών, τα λόγια από τα έργα παραμένουν μακριά, με τις οικιστικές πιέσεις, την αστική και βιομηχανική ρύπανση και την ολιγωρία των αρχών να συμβάλλουν στη συνεχιζόμενη υποβάθμιση του σπάνιου οικοσυστήματος.
Σύμφωνα με τους περιβαλλοντικούς φορείς, για μεγάλο τμήμα του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων η Παμβώτιδα αποτελεί μια υδάτινη χωματερή. Εκεί καταλήγουν τα αστικά λύματα, καθώς δεν έχουν συνδεθεί όλοι οι οικισμοί με το αποχετευτικό δίκτυο, ενώ οι βιολογικοί καθαρισμοί αντιστοιχούν σε σαφώς μικρότερο πληθυσμό. Κάθε φορά που βρέχει, ένα λεκανοπέδιο 150.000 κατοίκων κυριολεκτικά «ξεπλένεται» στη λίμνη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, καθώς δεν έχει προβλεφθεί επεξεργασία των ομβρίων υδάτων. Την ίδια ώρα, οι 700 περίπου κτηνοτροφικές και κυρίως πτηνοτροφικές μονάδες που αναπτύσσονται στην περιοχή επιβαρύνουν με τα δικά τους απόβλητα τη λίμνη. Πρόσφατη καταγραφή έδειξε ότι τα στερεά απόβλητά τους είναι διπλάσια από αυτά ολόκληρης της πόλης, με αποτέλεσμα, σύμφωνα με έκθεση του ΤΕΕ Ηπείρου, στη λίμνη να καταλήγουν περισσότεροι από 40 τόνοι φωσφόρου.
Εξαιτίας όλων των παραπάνω, η Παμβώτιδα χαρακτηρίζεται σήμερα ευτροφική λίμνη, φαινόμενο που επιβαρύνεται και από το γεγονός ότι λόγω μιας σειράς παρεμβάσεων η λίμνη δεν επικοινωνεί πλέον με τις καρστικές πηγές αποτελώντας ένα εν πολλοίς «κλειστό» σύστημα.
Έντονες εξακολουθούν να είναι οι πιέσεις για δόμηση στις όχθες της Παμβώτιδας,
στην προστατευόμενη παράκτια ζώνη.
Το οικοσύστημα όμως επιμένει. Παρότι οι πληθυσμοί ορισμένων ενδημικών ειδών, όπως για παράδειγμα του ψαριού τσίμα ή μαρίδας της λίμνης και του ορθόπτερου Chorthi-ppus Iacustris, έχουν πληγεί μάλλον ανεπανόρθωτα, η λίμνη εξακολουθεί να αποτελεί καταφύγιο για δεκάδες άλλα σπάνια και προστατευόμενα είδη. Στους υγροτόπους της αναπαράγονται η βαλτόπαπια, η λαγγόνα και το κερκινέζι, ενώ εκεί απαντάται και ο «διάσημος» αργυροπελεκάνος, ο μαυροπελαργός και ο τσίφτης. Ως γνωστόν, η λίμνη Ιωαννίνων ανήκει στο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000, ενώ το καλοκαίρι στο δίκτυο εντάχθηκε το σύνολο του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων περιμετρικά της πόλης, λόγω της μεγάλης οικολογικής του αξίας
( Εφημερίδα Καθημερινή, 12/12/2011 )
12 - 5 - 2012
Η λίμνη Παμβώτις - ένα οδοιπορικό στο χτες και το σήμερα
Του Γιώργου Μ. Βραζιτούλη
[Αναδημοσίευση από το ελληνογερμανικό περιοδικό Εξάντας του Βερολίνου (τεύχος 4, Δεκέμβριος 2006)]
[....] Παμβώτις γράφουν τα λεξικά, είναι θηλυκό του παμβώτωρ ή του παμβώτηρ και σημαίνει «η τα πάντα τρέφουσα». Θεωρείται λέξη ομηρική. [....] Η λίμνη αποτελούσε επί αιώνες έναν ιδιαίτερο χώρο αναφοράς για ορισμένες κοινωνικές ομάδες της πόλης των Ιωαννίνων, όπως τους ψαράδες που κατοικούν στο μικρό νησί της λίμνης ή τους λεγόμενους ταμπάκους δηλαδή τους βυρσοδέψες. Οι τελευταίοι ζούσαν πίσω από την ανατολική πλευρά του κάστρου, στον παραλίμνιο μαχαλά, που ονομαζόταν για αυτό το λόγο τα Ταμπάκικα. Στα νερά στις όχθες της λίμνης άφηναν τα διάφορα δέρματα να μουλιάσουν για κάποιο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια τα επεξεργάζονταν στα παρακείμενα εργαστήριά τους. [....] Οι άμεσες εντυπώσεις από μια επίσκεψη σήμερα στη λίμνη και το παρόχθιο τμήμα της πόλης των Ιωαννίνων, ειδικότερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, είναι απογοητευτικές: θολά έως βρώμικα νερά, καλυμμένα κατά μεγάλα διαστήματα στην επιφάνεια τους από μια φυτική μάζα η οποία προκαλεί μια χαρακτηριστική δυσοσμία. Η λίμνη νοσεί. Αλλά και ολόκληρη η παραλιακή περιοχή της πόλης δείχνει να στραγγαλίζεται στη δίνη μιας ανεξέλεγκτης τουριστικής «ανάπτυξης» με κυρίαρχο στοιχείο τη «μπαρ-οποίηση» κάθε γωνιάς των κοντινών παραδοσιακών γειτονιών της πόλης, συμπάσχοντας και συνδράμοντας, εκτός των άλλων, στο ήδη οξυμένο κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης. [....] Η λίμνη έχει μήκος 7,5 km, πλάτος μεταξύ 1 και 4,2 km και επιφάνεια περίπου 23 km2. Η στάθμη κυμαίνεται από 470,4 έως 468,8 m. Το επικρατέστερο βάθος είναι περίπου 5 m και το μέγιστο 9,5 m.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’50 στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων παρέμενε αναλλοίωτο επί αιώνες ένα φυσικό οργανωμένο οικοσύστημα-υγροβιότοπος, η Παμβώτιδα μαζί με τη γειτονική λίμνη Λαψίστα, η οποία δεν υπάρχει πλέον αφού μετά την τεχνητή αποξήρανσή της έχει μετατραπεί σε καλλιεργήσιμο κάμπο, αποτελούσαν στο παρελθόν ένα μοναδικό υδρολογικό σύστημα. Αρκετές πηγές στους πρόποδες του Μιτσικελίου, του βουνού που ορθώνεται επιβλητικά στην βορειοανατολική της πλευρά, εμπλούτιζαν το υδρολογικό σύστημα Παμβώτιδας - Λαψίστας με καθαρά νερά και διάφορες καταβόθρες απομάκρυναν το νερά του συστήματος προς τους ποταμούς Καλαμά και Λούρο, δίνοντας ζωή σε ένα μοναδικό, διαρκώς ανανεούμενο υδροβιολογικό σύστημα. Το φυσικό αυτό σύστημα σήμερα μετά από πολυάριθμες ανθρώπινες παρεμβάσεις δεν λειτουργεί πλέον.
Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις
Η λίμνη Παμβώτιδα έχει υποστεί και εξακολουθεί να υφίσταται πλήθος παρεμβάσεων, που υποβάθμισαν την οικολογική της αξία. Αρχικά η αποξήρανση της λίμνης Λαψίστας στη δεκαετία του ’50 στέρησε από το σύστημα το ένα από τα δύο τρόπον τινά συγκοινωνούντα δοχεία του, ενώ παράλληλα εξαφάνισε έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους της περιοχής.
Επίσης, μέσα από την αντίληψη της χρησιμοποίησης της λίμνης για αρδευτικούς σκοπούς κατά τους θερινούς μήνες για τις παρακείμενες καλλιέργειες, κατασκευάστηκε προς τη βόρεια πλευρά της λίμνης τεχνητό ανάχωμα και υδρόφραγμα, με συνέπεια να αποκοπούν οι φυσικές πηγές του Μιτσικελίου που τροφοδοτούσαν ανέκαθεν τη λίμνη. Οι εκάστοτε απαιτήσεις της άρδευσης καθορίζουν σήμερα ανάλογα και τη στάθμη των νερών της λίμνης. Ένας άλλος σημαντικός αρνητικός παράγοντας είναι η οργανική ρύπανση της Παμβώτιδας από την εισροή αστικών λυμάτων και γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων. Οι παράνομες συνδέσεις με το αποχετευτικό σύστημα των ομβρίων δεν είναι σπάνιο φαινόμενο στην πόλη, ενώ είναι άγνωστο, πού καταλήγουν τα απόβλητα των πολυάριθμων πτηνοτροφείων και χοιροστάσιων του λεκανοπεδίου. Η αλόγιστη κατά κανόνα χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στις γεωργικές καλλιέργειες της περιοχής επιβαρύνει επίσης σημαντικά την ποιότητα των νερών της λίμνης.
Εκτός αυτών, οι ανεξέλεγκτες καταπατήσεις παραλίμνιων εκτάσεων με σκοπό την οικοπεδοποίησή τους, όπως ακόμη και η εισαγωγή ξενικών ειδών ψαριών στη λίμνη, συγκαταλέγονται στις παρεμβάσεις που οδήγησαν σε σοβαρή διαταραχή του οικοσυστήματος και σε απώλεια της ισορροπίας του. Έτσι σήμερα, η λίμνη Παμβώτιδα έχει συρρικνωθεί σε μέγεθος, έχει γίνει πιο αβαθής και διανύει μακρά περίοδο ευτροφισμού ή υπερτροφισμού κατά την κρίσιμη θερινή περίοδο με σοβαρές επιπτώσεις στη χλωρίδα, στην πανίδα και στις σχετικές οικονομικές δραστηριότητες, όπως η αλιεία. ( www.giannena-e.gr )
* http://www.lakepamvotis.gr (Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας)
Του Γιώργου Μ. Βραζιτούλη
[Αναδημοσίευση από το ελληνογερμανικό περιοδικό Εξάντας του Βερολίνου (τεύχος 4, Δεκέμβριος 2006)]
[....] Παμβώτις γράφουν τα λεξικά, είναι θηλυκό του παμβώτωρ ή του παμβώτηρ και σημαίνει «η τα πάντα τρέφουσα». Θεωρείται λέξη ομηρική. [....] Η λίμνη αποτελούσε επί αιώνες έναν ιδιαίτερο χώρο αναφοράς για ορισμένες κοινωνικές ομάδες της πόλης των Ιωαννίνων, όπως τους ψαράδες που κατοικούν στο μικρό νησί της λίμνης ή τους λεγόμενους ταμπάκους δηλαδή τους βυρσοδέψες. Οι τελευταίοι ζούσαν πίσω από την ανατολική πλευρά του κάστρου, στον παραλίμνιο μαχαλά, που ονομαζόταν για αυτό το λόγο τα Ταμπάκικα. Στα νερά στις όχθες της λίμνης άφηναν τα διάφορα δέρματα να μουλιάσουν για κάποιο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια τα επεξεργάζονταν στα παρακείμενα εργαστήριά τους. [....] Οι άμεσες εντυπώσεις από μια επίσκεψη σήμερα στη λίμνη και το παρόχθιο τμήμα της πόλης των Ιωαννίνων, ειδικότερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, είναι απογοητευτικές: θολά έως βρώμικα νερά, καλυμμένα κατά μεγάλα διαστήματα στην επιφάνεια τους από μια φυτική μάζα η οποία προκαλεί μια χαρακτηριστική δυσοσμία. Η λίμνη νοσεί. Αλλά και ολόκληρη η παραλιακή περιοχή της πόλης δείχνει να στραγγαλίζεται στη δίνη μιας ανεξέλεγκτης τουριστικής «ανάπτυξης» με κυρίαρχο στοιχείο τη «μπαρ-οποίηση» κάθε γωνιάς των κοντινών παραδοσιακών γειτονιών της πόλης, συμπάσχοντας και συνδράμοντας, εκτός των άλλων, στο ήδη οξυμένο κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης. [....] Η λίμνη έχει μήκος 7,5 km, πλάτος μεταξύ 1 και 4,2 km και επιφάνεια περίπου 23 km2. Η στάθμη κυμαίνεται από 470,4 έως 468,8 m. Το επικρατέστερο βάθος είναι περίπου 5 m και το μέγιστο 9,5 m.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’50 στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων παρέμενε αναλλοίωτο επί αιώνες ένα φυσικό οργανωμένο οικοσύστημα-υγροβιότοπος, η Παμβώτιδα μαζί με τη γειτονική λίμνη Λαψίστα, η οποία δεν υπάρχει πλέον αφού μετά την τεχνητή αποξήρανσή της έχει μετατραπεί σε καλλιεργήσιμο κάμπο, αποτελούσαν στο παρελθόν ένα μοναδικό υδρολογικό σύστημα. Αρκετές πηγές στους πρόποδες του Μιτσικελίου, του βουνού που ορθώνεται επιβλητικά στην βορειοανατολική της πλευρά, εμπλούτιζαν το υδρολογικό σύστημα Παμβώτιδας - Λαψίστας με καθαρά νερά και διάφορες καταβόθρες απομάκρυναν το νερά του συστήματος προς τους ποταμούς Καλαμά και Λούρο, δίνοντας ζωή σε ένα μοναδικό, διαρκώς ανανεούμενο υδροβιολογικό σύστημα. Το φυσικό αυτό σύστημα σήμερα μετά από πολυάριθμες ανθρώπινες παρεμβάσεις δεν λειτουργεί πλέον.
Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις
Η λίμνη Παμβώτιδα έχει υποστεί και εξακολουθεί να υφίσταται πλήθος παρεμβάσεων, που υποβάθμισαν την οικολογική της αξία. Αρχικά η αποξήρανση της λίμνης Λαψίστας στη δεκαετία του ’50 στέρησε από το σύστημα το ένα από τα δύο τρόπον τινά συγκοινωνούντα δοχεία του, ενώ παράλληλα εξαφάνισε έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους της περιοχής.
Επίσης, μέσα από την αντίληψη της χρησιμοποίησης της λίμνης για αρδευτικούς σκοπούς κατά τους θερινούς μήνες για τις παρακείμενες καλλιέργειες, κατασκευάστηκε προς τη βόρεια πλευρά της λίμνης τεχνητό ανάχωμα και υδρόφραγμα, με συνέπεια να αποκοπούν οι φυσικές πηγές του Μιτσικελίου που τροφοδοτούσαν ανέκαθεν τη λίμνη. Οι εκάστοτε απαιτήσεις της άρδευσης καθορίζουν σήμερα ανάλογα και τη στάθμη των νερών της λίμνης. Ένας άλλος σημαντικός αρνητικός παράγοντας είναι η οργανική ρύπανση της Παμβώτιδας από την εισροή αστικών λυμάτων και γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων. Οι παράνομες συνδέσεις με το αποχετευτικό σύστημα των ομβρίων δεν είναι σπάνιο φαινόμενο στην πόλη, ενώ είναι άγνωστο, πού καταλήγουν τα απόβλητα των πολυάριθμων πτηνοτροφείων και χοιροστάσιων του λεκανοπεδίου. Η αλόγιστη κατά κανόνα χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στις γεωργικές καλλιέργειες της περιοχής επιβαρύνει επίσης σημαντικά την ποιότητα των νερών της λίμνης.
Εκτός αυτών, οι ανεξέλεγκτες καταπατήσεις παραλίμνιων εκτάσεων με σκοπό την οικοπεδοποίησή τους, όπως ακόμη και η εισαγωγή ξενικών ειδών ψαριών στη λίμνη, συγκαταλέγονται στις παρεμβάσεις που οδήγησαν σε σοβαρή διαταραχή του οικοσυστήματος και σε απώλεια της ισορροπίας του. Έτσι σήμερα, η λίμνη Παμβώτιδα έχει συρρικνωθεί σε μέγεθος, έχει γίνει πιο αβαθής και διανύει μακρά περίοδο ευτροφισμού ή υπερτροφισμού κατά την κρίσιμη θερινή περίοδο με σοβαρές επιπτώσεις στη χλωρίδα, στην πανίδα και στις σχετικές οικονομικές δραστηριότητες, όπως η αλιεία. ( www.giannena-e.gr )
* http://www.lakepamvotis.gr (Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας)
Τα παιδιά φωτογραφίζουν .... Χωρίς Λόγια
Ο ευτροφισμός είναι περιβαλλοντικό πρόβλημα που παρουσιάζεται σε λίμνες ή κλειστούς αβαθείς κόλπους κάτω από ορισμένες συνθήκες. Στην ουσία, δημιουργείται υπέρμετρη αύξηση της συγκέντρωσης θρεπτικών στοιχείων, που προκαλείται από τον εμπλουτισμό των υδάτων
με απορροές θρεπτικών στοιχείων (νιτρικά και φωσφορικά ιόντα από λιπάσματα
και απορρυπαντικά). Τα βακτήρια και οι άλγες (algae) αυξάνονται σε αριθμό τόσο,
που σχηματίζουν επικάλυμμα στις υδάτινες επιφάνειες, προκαλώντας σκίαση στο νερό κάτω
από την επιφάνεια. Χωρίς φως, οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί στον πυθμένα θανατώνονται, προσφέροντας ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα τροφής σε άλλα βακτήρια, που συνεχίζουν
να αναπτύσσονται. Καθώς ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται, η κατανάλωση του διαλυμένου
στο νερό οξυγόνου αυξάνεται δραματικά, ενώ η παραγωγή ελαττώνεται, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει οξυγόνο για τους μη φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, όπως π.χ. τα ψάρια. Τα ψάρια είναι οι πρώτοι οργανισμοί που πεθαίνουν, ενώ ακολουθούν και τα βακτήρια δημιουργώντας ένα νεκρό οικοσύστημα. Αποτέλεσμα του ευτροφισμού είναι η πτώση της ποιότητας του νερού, η μεταβολή της χλωρίδας και πανίδας των νερών, η μείωση της αισθητικής αξίας του περιβάλλοντος,
καθώς και οι περιορισμένες δυνατότητες για αναψυχή. ( στη Wikipedia )
με απορροές θρεπτικών στοιχείων (νιτρικά και φωσφορικά ιόντα από λιπάσματα
και απορρυπαντικά). Τα βακτήρια και οι άλγες (algae) αυξάνονται σε αριθμό τόσο,
που σχηματίζουν επικάλυμμα στις υδάτινες επιφάνειες, προκαλώντας σκίαση στο νερό κάτω
από την επιφάνεια. Χωρίς φως, οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί στον πυθμένα θανατώνονται, προσφέροντας ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα τροφής σε άλλα βακτήρια, που συνεχίζουν
να αναπτύσσονται. Καθώς ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται, η κατανάλωση του διαλυμένου
στο νερό οξυγόνου αυξάνεται δραματικά, ενώ η παραγωγή ελαττώνεται, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει οξυγόνο για τους μη φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, όπως π.χ. τα ψάρια. Τα ψάρια είναι οι πρώτοι οργανισμοί που πεθαίνουν, ενώ ακολουθούν και τα βακτήρια δημιουργώντας ένα νεκρό οικοσύστημα. Αποτέλεσμα του ευτροφισμού είναι η πτώση της ποιότητας του νερού, η μεταβολή της χλωρίδας και πανίδας των νερών, η μείωση της αισθητικής αξίας του περιβάλλοντος,
καθώς και οι περιορισμένες δυνατότητες για αναψυχή. ( στη Wikipedia )
Από τη Λίλια
Από το Σπύρο
Από την Αθηνά Σ.
Σχήμα: Φυσική εξέλιξη μιας λίμνης («φυσική γήρανση»)
Τα άλατα του αζώτου και του φωσφόρου είναι τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά των υδρόβιων φυτών και η ποσότητά τους στο νερό ρυθμίζει τη φυτική βιομάζα ενός υδάτινου οικοσυστήματος. Οι υδάτινες μάζες διακρίνονται, γενικά, σε εκείνες που εμφανίζουν χαμηλές ποσότητες βιομάζας και παρουσιάζουν μικρές συγκεντρώσεις θρεπτικών και καλούνται ολιγοτροφικές, σε αντίθεση
με τις ευτροφικές που έχουν περίσσεια θρεπτικών και εμφανίζουν, γενικά, ψηλές ποσότητες.
Οι ευτροφικές λίμνες είναι, συνήθως, παραγωγικές. Είναι μάλλον αβαθείς και έχουν μεγάλη σχέση λεκάνης απορροής προς επιφάνεια λίμνης. Τα επίπεδα των θρεπτικών αλάτων και του οργανικού υλικού είναι ψηλά και στις εύκρατες λίμνες το οξυγόνο του υπολίμνιου συχνά εξαντλείται τόσο
το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα κατά την περίοδο που καλύπτονται από πάγο.
Οι ολιγότροφες λίμνες είναι αντίθετα μη παραγωγικές, έχουν μικρή ποσότητα βιομάζας και συχνά είναι βαθιές. Τα νερά τους είναι διαυγή και δεν παρουσιάζουν έλλειψη διαλυμένου οξυγόνου.
Στις ευτροφικές αλλά μη παραγωγικές λίμνες ανήκουν οι περιπτώσεις των αβαθών λιμνών
που εκτίθενται στη δράση του ανέμου και τα αιωρούμενα σωματίδια μπορούν να μειώσουν τόσο πολύ τη διείσδυση του φωτός στο νερό, με αποτέλεσμα να υπάρχει μικρή φυτική ανάπτυξη.
Τα επίπεδα των θρεπτικών όμως είναι ψηλά. Ο φυσικός ευτροφισμός σε αντιδιαστολή
με τον ανθρωπογενή ή τον τεχνητό είναι φυσική διαδικασία.
Από τη στιγμή της δημιουργίας τους, οι σχετικά μικρές λίμνες, θα παρουσιάσουν μια διαδοχή
με τελευταίο στάδιο το θάνατό τους. Μόλις σχηματιστεί μια λίμνη, το βάθος της αρχίζει
να ελαττώνεται βαθμιαία από τα φερτά υλικά (προσχώσεις). Εγκαθίστανται βιοκοινότητες φυτών και ζώων και αυξάνεται σταδιακά η παραγωγικότητα της υδάτινης μάζας. Διέρχεται, λοιπόν,
από τα διάφορα τροφικά στάδια, αρχίζοντας από χαμηλή παραγωγικότητα ή ολιγοτροφία.
Το στάδιο της μέτριας παραγωγικής κατάστασης ορίζεται ως μεσοτροφία. Η ολοκληρωτική πρόσχωση της λίμνης, διαδικασία που απαιτεί εκατοντάδες χρόνια, δεν είναι η υποχρεωτική, αλλά μια από τις πιθανές πορείες της εξέλιξης της λίμνης. Η πορεία αυτή, της φυσικής γήρανσης, εξαρτάται από τις μορφομετρικές, τις εδαφικές και τις κλιματικές συνθήκες.
( από την Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης )
Οι φωτογραφίες από τη Σεβαστή Φωτίου, δημιουργό και διαχειρίστρια της ιστοσελίδας "Λατρεύω τα Γιάννενά μου"